.: ORİJİNAL ARAŞTIRMA
Halk Arasında Sindirim Sistemi Hastalıklarında Kullanılan Bitkiler (Ardahan, Iğdır ve Kars): Kesitsel Araştırma
Plants Used in Digestive System Diseases in Traditional Medicine (Ardahan, Iğdır and Kars): Cross-Sectional Study
J Tradit Complem Med. 2023;6(2):96-104
doi: 10.5336/jtracom.2023-95342
Makale Dili: TR
Tam Metin
ÖZET
Amaç: İnsanlar tarih boyunca kendi bölgesinde yetişen bitkilerden çeşitli amaçlarla faylanmışlardır. İnsanoğlu, ilk zamanlar doğadan sıklıkla topladığı bitkilerin daha sonraları tarımını yapmaya başlamıştır. Bu araştırma; 2020-2021 yılları arasında Ardahan, Iğdır ve Kars illeri ve çevresinde yaşayan insanların sindirim sistemi hastalıklarında kullandıkları tıbbi bitkilerin kullanılan kısımlarını ve hazırlama yöntemlerini belgelemek amacıyla yapılmıştır. Bu amaçla yöre halkının tedavi amaçlı kullandığı şifalı bitki türleri toplanarak tespit edilmiştir. Gereç ve Yöntemler: Geleneksel bitkisel ilaçlarla ilgili bilgiler toplanıp herbaryum materyalleri hazırlanmıştır. Çalışma alanlarına düzenli aralıklarla geziler düzenlenmiş olup, yöre insanları ile bire bir görüşülüp konuşarak anket çalışmaları yapılmıştır. Bulgular: Ardahan ilinde toplam 106 (39 kadın, 67 erkek) katılımcıyla görüşme yapılmıştır. Katılımcıların %19,43'ünün okuryazar olmadığı görülmüştür. Iğdır ilinde toplam 97 (33 kadın, 64 erkek) katılımcıyla görüşme yapılmıştır. Katılımcıların %20,34'ünün okuryazar olmadığı görülmüştür. Kars ilinde toplam 126 (55 kadın, 71 erkek) katılımcıyla görüşme yapılmıştır. Katılımcıların %11,95'inin okuryazar olmadığı görülmüştür. Ardahan, Iğdır ve Kars illeri ve çevresinden halk arasında sindirim hastalıklarında kullanılan 30 bitki familyasına ait toplam 77 tıbbi bitki taksonu toplanmıştır. Bunların 64 türü yabani, 13 türü kültür bitkisidir. Sindirim sistemi hastalıklarında en yaygın kullanılan tıbbi bitki familyalarının Asteraceae (13), Lamiaceae (7), Fabaceae (5) ve Rosaceae (5) olduğu görülmüştür. Sonuç: Köklü geçmişe sahip olmakla birlikte, başta göç olmak üzere çeşitli sebeplerle hane sayısı azalmış köylerde sınırlı verilere ulaşılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Ardahan; Iğdır; Kars; sindirim; etnobotani
Amaç: İnsanlar tarih boyunca kendi bölgesinde yetişen bitkilerden çeşitli amaçlarla faylanmışlardır. İnsanoğlu, ilk zamanlar doğadan sıklıkla topladığı bitkilerin daha sonraları tarımını yapmaya başlamıştır. Bu araştırma; 2020-2021 yılları arasında Ardahan, Iğdır ve Kars illeri ve çevresinde yaşayan insanların sindirim sistemi hastalıklarında kullandıkları tıbbi bitkilerin kullanılan kısımlarını ve hazırlama yöntemlerini belgelemek amacıyla yapılmıştır. Bu amaçla yöre halkının tedavi amaçlı kullandığı şifalı bitki türleri toplanarak tespit edilmiştir. Gereç ve Yöntemler: Geleneksel bitkisel ilaçlarla ilgili bilgiler toplanıp herbaryum materyalleri hazırlanmıştır. Çalışma alanlarına düzenli aralıklarla geziler düzenlenmiş olup, yöre insanları ile bire bir görüşülüp konuşarak anket çalışmaları yapılmıştır. Bulgular: Ardahan ilinde toplam 106 (39 kadın, 67 erkek) katılımcıyla görüşme yapılmıştır. Katılımcıların %19,43'ünün okuryazar olmadığı görülmüştür. Iğdır ilinde toplam 97 (33 kadın, 64 erkek) katılımcıyla görüşme yapılmıştır. Katılımcıların %20,34'ünün okuryazar olmadığı görülmüştür. Kars ilinde toplam 126 (55 kadın, 71 erkek) katılımcıyla görüşme yapılmıştır. Katılımcıların %11,95'inin okuryazar olmadığı görülmüştür. Ardahan, Iğdır ve Kars illeri ve çevresinden halk arasında sindirim hastalıklarında kullanılan 30 bitki familyasına ait toplam 77 tıbbi bitki taksonu toplanmıştır. Bunların 64 türü yabani, 13 türü kültür bitkisidir. Sindirim sistemi hastalıklarında en yaygın kullanılan tıbbi bitki familyalarının Asteraceae (13), Lamiaceae (7), Fabaceae (5) ve Rosaceae (5) olduğu görülmüştür. Sonuç: Köklü geçmişe sahip olmakla birlikte, başta göç olmak üzere çeşitli sebeplerle hane sayısı azalmış köylerde sınırlı verilere ulaşılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Ardahan; Iğdır; Kars; sindirim; etnobotani
ABSTRACT
Objective: Throughout history, people have used the plants grown in their own region for various purposes. Mankind has started to cultivate the plants that he collected from nature frequently at first. This research; was conducted to document the parts and preparation methods of medicinal plants used by people living in and around Ardahan, Iğdır and Kars provinces between 2020-2021 for digestive system diseases. For this purpose, medicinal plant species used by the local people for therapeutic purposes were collected and determined. Material and Methods: Visits were organized to the study areas at regular intervals, and survey studies were carried out by interviewing and talking with the local people one-to-one. Results: A total of 106 (39 women, 67 men) participants were interviewed in Ardahan. It was seen that 19.43% of the participants were illiterate. A total of 97 (33 women, 64 men) participants were interviewed in Iğdır. It was observed that 20.34% of the participants were illiterate. A total of 126 (55 women, 71 men) participants were interviewed in Kars. It was recorded that 11.95% of the participants were illiterate. A total of 77 medicinal plant taxa belonging to 30 plant families used in digestive diseases were collected from Ardahan, Iğdır and Kars provinces and their surroundings. Of these, 64 species are wild and 13 are cultivated plants. It has been observed that the most commonly used medicinal plant families in digestive system diseases are Asteraceae (13), Lamiaceae (7), Fabaceae (5) and Rosaceae (5). Conclusion: Although it has a deep-rooted history, limited data have been reached in villages where the number of households has decreased due to various reasons, especially immigration.
Keywords: Ardahan; Iğdır; Kars; digestion; ethnobotany
Objective: Throughout history, people have used the plants grown in their own region for various purposes. Mankind has started to cultivate the plants that he collected from nature frequently at first. This research; was conducted to document the parts and preparation methods of medicinal plants used by people living in and around Ardahan, Iğdır and Kars provinces between 2020-2021 for digestive system diseases. For this purpose, medicinal plant species used by the local people for therapeutic purposes were collected and determined. Material and Methods: Visits were organized to the study areas at regular intervals, and survey studies were carried out by interviewing and talking with the local people one-to-one. Results: A total of 106 (39 women, 67 men) participants were interviewed in Ardahan. It was seen that 19.43% of the participants were illiterate. A total of 97 (33 women, 64 men) participants were interviewed in Iğdır. It was observed that 20.34% of the participants were illiterate. A total of 126 (55 women, 71 men) participants were interviewed in Kars. It was recorded that 11.95% of the participants were illiterate. A total of 77 medicinal plant taxa belonging to 30 plant families used in digestive diseases were collected from Ardahan, Iğdır and Kars provinces and their surroundings. Of these, 64 species are wild and 13 are cultivated plants. It has been observed that the most commonly used medicinal plant families in digestive system diseases are Asteraceae (13), Lamiaceae (7), Fabaceae (5) and Rosaceae (5). Conclusion: Although it has a deep-rooted history, limited data have been reached in villages where the number of households has decreased due to various reasons, especially immigration.
Keywords: Ardahan; Iğdır; Kars; digestion; ethnobotany
REFERANSLAR:
- Akan H, Korkut MM, Balos MM. Arat Dağı ve çevresinde (Birecik, Şanlıurfa) etnobotanik bir araştırma [An ethnobotanical study around Arat Mountain and its surroundings (Birecik, Şanlıurfa)]. Fırat Üniv Fen ve Müh Bil Dergisi. 2008;20(1):67-81. [Link]
- Akan H, Sade YB. Kâhta (Adıyaman) merkezi ve Narince Köyü'nün etnobotanik açıdan araştırılması [Investigation of the etnobotanical aspects the town Kâhta and village of narince]. BEÜ Fen Bilimleri Dergisi. 2015;4(2):219-48. [Link]
- Akgül G. Çıldır (Ardahan) ve çevresinde bulunan bazı doğal bitkilerin yerel adları ve etnobotanik özellikleri [Local names and ethnobotanical features of some wild plants of Çıldır (Ardahan) and its vicinity]. OT Sistematik Botanik Dergisi. 2008;14(1):75-88. [Link]
- Kadıoğlu Z, Çukadar K, Kandemir A, Kalkan NN, Vurgun H, Dönderalp V. Kars ilinde sebze olarak tüketilen yabani bitki türlerinin tespiti ve kullanim şekilleri [Determination of wild plant species consumed as vegetables and their types of usage in Kars province]. J of AARI. 2020;30(1):11-32. [Crossref]
- Barlin D, Ercan A. Yetişkin bireylerin sindirim sistemi problemlerinde besin ve bitkisel ürün kullanım durumları [Conditions of use of food and vegetable products in the adults having digestive system problems]. The Turkish Journal of Academic Gastroenterology, 2020;19:31-7. [Crossref]
- Coşkun O. Doğu Anadolu Bölgesi'nde kentleşme ve kentsel gelişim [Urbanization and urban development in Eastern Anatolia Region]. Eastern Geographical Review. 2013;30:239-56. [Link]
- İrmak C. Ardahan yöresi halk hekimliği ve halk veterinerliği uygulamalarında hayvan dışkısı üzerine bir inceleme. Aça M, editör. Uluslararası Toplum ve Kültür Araştırmaları Sempozyumu Bildiri Kitabı. Çanakkale: TOKÜAD Yayınları; 2019. p.359-70.
- Özgokçe F, Ozelik H. Ethnobotanical aspects of some taxa in East Anatolia. Economic Botany. 2004;58(4):697-704. [Crossref]
- Güneş F, Özhatay N. An ethnobotanical study from Kars (Eastern) Turkey. Biological Diversity and Conservation. 2011;4(1):30-41. [Link]
- Altundağ E. Iğdır ilinin (Doğu Anadolu Bölgesi) doğal bitkilerinin halk tarafından kullanımı [Doktora tezi]. İstanbul: İstanbul Üniversitesi; 2009. (Erişim tarihi 07.07.2023). Erişim linki: [Link]
.: İşlem Listesi